PANGASINAN, Pilipinas – Hindi lang wikang Filipino ang pinag-usapan sa katatapos na Pambansang Kongreso sa Pagpaplanong Wika na ginanap noong Agosto 5-7 sa Lingayen, Pangasinan.

Itinampok din ang mga wikang katutubo at ang kahalagahan ng pagpapaunlad, pagpapalaganap, at pangangalaga sa mga ito.

Ayon kay Leonor Oralde-Quintayo, tagapangulo ng National Commission on Indigenous Peoples (NCIP), may kinalaman ang pagtataguyod ng usaping pangkapayapaan upang mapanatili ang mga wikang katutubo na siya ring “wika ng kapayapaan.”

Sa tantya ng NCIP, humigit-kumulang 14 milyon ang mga katutubo sa Pilipinas, at kadalasan, nakatira sila sa kabundukan at malalayong lugar.

“Ang kanilang mga lupain ang lungga ng mga samu’t saring magkatunggaling armadong grupo. Kadalasan ang mga katutubo ay napapagitna at naiipit sa mga tunggaling ito. Ang sitwasyong ito ay malaking banta sa seguridad at pananatili sa mga lupaing ninuno o pamayanan,” ika ni Quintayo.

Bagama’t payapang mga tao ang mga katutubo, sila ang naaagrabyado sa tuwing may sagupaan sa pagitan ng mga armadong grupo, sabi ni Quintayo.

Dagdag niya, mga katutubo rin ang pumapasan ng mga masasamang epekto ng mga sagupaan, at sa tuwing titindi ang mga ito, napipilitan ang mga katutubong lisanin ang kanilang mga lupa.

“Ang paglisan na ito ay hindi lang paglisan sa mga kalupaan, kundi paglisan din ng mga kultura at wika na walang tiyak na patutunguhan.”

Proteksyon sa mga lupang ninuno

Bukod sa usaping kapayapaan, mahalaga ring bigyang sapat na proteksyon ang mga lupang ninuno sapagkat ito ang humuhubog sa kultura at wika nila, sabi ni Quintayo.

Mula 1997 pa lang, may batas nang kumikilala sa pagmamay-ari ng mga katutubo ng kanilang mga lupaing ninuno – ang Indigenous Peoples’ Rights Act.

Ayon sa tagapangulo ng NCIP, pagmamay-ari ng mga katutubo ang 1/3 ng mga lupain at tubig sa Pilipinas. Ngunit inamin ng komisyon na hanggang ngayon, kalahati pa lang ng mga lupain ang natituluhan “dahil sa lawak nito at limitasyon sa pondo.”

“Ang lupa ang magtitiyak ng kabuhayan sa mga katutubo at pagmamay-ari nito ang titiyak ng kanilang pananatili sa kanilang mga lupain…. Sa lupang ninuno nila mapagyayaman ang kanilang mga kultura at mga wika, at mapaunlad at magamit ang kanilang mga katutubong kaalaman, sistema at mga kasanayan, kinaugaliang batas, at mga katutubong sistemang pampolitikal,” ani Quintayo.

‘Kaluluwa ng lahing Pilipino’

Ayon sa Ethnologue: Languages of the World, may 186 wika sa Pilipinas, ngunit 182 na lang rito ang buhay.

Upang maiwasan ang tuluyang pagkamatay ng mga wika, iginiit ni Quintayo ang kahalagahan hindi lang ng paggamit ng wikang katutubo bilang paraan ng komunikasyon, ngunit pati rin ng patuloy na pananaliksik at pagdodokumento ng mga wikang ito.

Iminungkahi rin niyang ituro ang wikang katutubo bilang mother tongue sa mababang paaralan, at gawin itong asignatura o elective sa kolehiyo. (READ: Mga guro, maging malikhain sa pagtuturo ng Filipino)

“Ang wika ng mga katutubo ay pagkakilanlan o identity…. Ang mga wikang katutubo rin ay yaman ng ating kultura at kaluluwa ng mga katutubong Pilipino at ng lahing Pilipino…. Ang paglaho ng mga wikang katutubo ay pagkawala ng isang malaking bahagi ng kultura.” – Rappler.com