Mga Gahum kag Katungdanan: Presidente kag Bise Presidente sang Republika sang Filipinas

Presidente

Termino sang Pagpangalagad

• 6 ka tuig, mag-umpisa sa udto-adlaw sang Hunyo 30 gilayon nga matapos ang adlaw sang eleksiyon
• Indi mahimu magpadalagan liwan bilang presidente

Mga Kuwalipikasyon

• Natural nga ginbun-ag nga Filipino
• Rehistrado nga botante
• Kahibalo magbasa kag magsulat
• 40 anyos sa adlaw sang eleksiyon
• Residente sang Filipinas sa sulod sang 10 ka tuig antes mag-eleksiyon
• Wala pa makasal-i bilang presidente kag nangalagad sa masobra sa 4 ka tuig

Mga Gahum kag Katungdanan

• Maghimu sang mga pagpahibalo (ehekutibo nga kasuguan, administratibo nga kasuguan, proklamasyon, memorandum nga kasuguan, memorandum sang mga pagpahibalo, kag mga pangkabilugan ukon espesyal nga kasuguan)

• Mag-appoint sang panguluhan sang mga departamentong ehekutibo, mga embahador, mga opisyal military (ranggo koronel, ukon kapitan sang naval kag ang mga mas mataas pa), mga katapu sang Judicial and Bar Council, katapu sang Korte Suprema kag mga manubo nga korte, mga panguluhan sang mga komisyon nga konsitusyonal (Civil Service Commission, Commission on Elections, Commission on Audit)

• Mag-appoint sang mga undersecretary kag mga assistant secretary sang departamentong ehekutibo, base sa nominasyon sang secretary sang kada departamento

• Mag-appoint ang mga director kag assistant director sang mga bureaus, mga regional kag assistant regional director, hepe sang mga department service, kag iban pa nga kaangay nga mga posisyon nga nabutang sa Konstitusyon kag sa Administrative Code of 1987

• Panguluhan sang National Security Council

• Bantayan ang mga lokal nga pamahalaan

• Magtindog bilang Commander-in-Chief sang Armed Forces of the Philippines

• Magsuspendir sang prebelihiyo sang writ of habeas corpus, pero para lamang sa mga tawo nga ginaakusar sang rebelyon kag direkta nga konektado sa pagpanalakay

• Ibutang ang bilog ukon parte lamang sang Filipinas sa idalom sang batas military, nga aprobahan pa sang Kongreso

• Maghatag sang pagpadulog sing temporary, maghatag sang pardon, ukon magbayad sang pina kag pangimbargo matapos sang paghukom

• Paghatag sang amnestiya nga may pagpahanugot sang mayorya sang tanan nga katapu sang Kongreso

• Mangontrata ukon maghatag sing garantiya sa mga utang sa luwas para sa pungsod, nga aprobado sang Monetary Board

• Magpamatuod sang kinahanglanon sa paghimu sang layi agod maatubang ang mga publikong kalamidad kag emerhensiya

• Mag-aprobar ukon magsikway (veto) sang mga layi nga ginpasar sang Kongreso

• Magsikway sang bisan ano nga detalye sang hagna para sa layi sang badyet, kita, kag taripa

• Magsumiter sang badyet sang galastuhan kag kuluhaan sang kuwarta sa Kongreso bilang basehan para sa hagna sang pangkabilugan nga badyet

• Magpamulongpulong sa Kongreso sa pagbukas sang regular nga sesyon sini

• Magpadeport ukon magdesisyon para sa non-immigrant status sang mga dumuluong sa Filipinas

• Magsugo sa Solicitor General nga magbakal sang pribado nga propriedad agod gamiton ang publiko (eminent domain)

• Magsugo sa Solicitor General nga kuhaon ang mga propriedad sang napatay nga tawo nga wala sang ginbilin nga will kag wala sing mga manunubli

• Magsugo sa Solicitor General nga bawion ang mga kinawatan nga manggad sang mga opisyales kag empleado sang gobyerno

Proseso sang Pagtal-us

Kon mangin bakante ang opisina sang presidente tungod  nga napatay ini, may permanente nga diperensiya sa lawas ukon huna-huna, ginkakas sa opisina, ukon nag-resign, ang mga masunod nga tawo ang magatal-us sa iya opisina hangtud nga makaboto sang bag-o nga presidente:

1. Bise Presidente
2. Presidente sang Senado
3. Speaker sang House of Representatives

Ginkuhaan: 1987 Constitutiobn of the Republic of the Philippines; Administrative Code of 1987 (EO 292 1987)

Bise Presidente

Termino sang Pagpangalagad

• 6 ka tuig, mag-umpisa sa udto-adlaw sang Hunyo 30 gilayon nga matapos ang adlaw sang eleksiyon
• Mahimu magpa-reelect isa ka bes

Mga Kuwalipikasyon

• Natural nga ginbun-ag nga Filipino
• Rehistrado nga botante
• Makahibalo magbasa kag magsulat
• 40 anyos sa adlaw sang eleksiyon 
• Nagapuyo sa Filipinas sang 10 ka tuig antes ang eleksiyon

Mga Gahum kag Katungdanan

• Magpangalagad bilang presidente kon mangin bakante ang opisina sang presidente
• Mahimu nga mangin katapu sang Gabinete nga indi na kinahanglan kumpirmahon sang Commission on Appointments
• Magasirbe nga katapu sang komite nga pang-ehekutibo sang National Security Council

Proseso sang Pagtal-us

• Kon ang ginboto nga bise presidente mangalagad na nga presidente, maganominar sya sang matal-us nga bise presidente nga aprobahan sang Commission on Appointments.

Ginkuhaan: 1987 Constitution of the Republic of the Philippines; Administrative Code of 1987 (EO 292 1987)

– Rappler.com

Ginbadbad ni John Iremil Teodoro, PhD, sang Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL) gikan sa orihinal nga Ingles ni Dylan Salcedo sang Rappler.com.