Kun tuod gud man nga nangawat an mga Marcos, kay ano nga waray pa may napipriso ha ira?

Kun tuod nga nangawat ha nasud an mga Marcos, kay ano man waray pa napi-priso ha ira pamilya hasta yana? Ha pagdumara, mayda na nabawi nga P174 bilyon an Pilipinas ngan mga kaso nga maabot P125 bilyon pa an nakatiwang-wang.

“A lot of cases have been dismissed and a lot of cases have been languishing in courts for the past 30, 35 years. How many Aquinos have we had for president? Two. If they (Marcoses) are really guilty, they (courts) had all the opportunity in the world. Why don’t they convict them?” nasiring hi Vic Rodriguez nga abogado ngan nagseserbe nga spokesperson ni presdential aspirant han gin-interview hiya ha Headstart dida han Huybes, a-7 han Oktubre.

(Damo na nga kaso an ginbasura ngan damo gihap an diri pa nakakauswag ha korte ha naglabay nga traynta o traynta i-singko ka-tuig. Pira na nga Aquino an nag-serbe nga presidente? Duha. Kadamo na han ira higayon ha bug-os nga kalibutan. Kay ano man nga hasta yana diri mapamatud-an?)

Duha na ka-beses nga ginsentensyahan hi Imelda Marcos nga biyuda han nawara nga diktador nga hi Ferdinand Maros. Napawaray-sala hiya ha Korte Suprema han usa nga kaso niya dida han 1998 mintras ini hiya nag-aapela han iya ha pinakabag-o nga sentisya ha iya.

Para kan Ruben Carranza, an dati nga komisyoner han Presidential Commission on Good Government (PCGG), tulo nga rason an naghalo-halo kun kay ano nga ginkurian hira pamatud-an an sala han mga Marcos:

Makarit an modus han pagtago nira han kwarta ha iba nga nasod.
Naging masamok an estretehiya o pamaagi han gobyerno.
May nahinabo nga korapsyon ha hudikatura.

“That’s been part of the problem, when you have a strategy that separates civil case from criminal cases, and operate separately, controlled by prosecutors who, at the very least, don’t talk to each other, or at most, reached by the tentacles of the Marcos family, then you do have a problem enforcing accountability,” siring ni Carranza ha usa nga interview ha Law of Duterte Land podcast han Rappler.

(Api ito han problema kun an pamaagi mo in ig-bulag an sibil ngan kriminal nga kaso. Bulag an iyo mga kiwa ngan diri kamo nag-uru-istorya han mga ada ha husgado, kun diri man maabot han mga galamay han pamilya Marcos. Sanglit, magkakaproblema gud kun aanhon pagpapatuman han baratonon.)

Napamatud-an an mga kinawat nga kariko-han

Ha aspeto nga sibil, maiha na nga napamatud-an ini nga ira mga kinawat. Dida han 2003, nagsiring an Korte Suprema nga an kinawat nira nga kariko-han in maabot $658 milyon nga nakabutang ha mga Swiss foundations.

Waray kuno kapamatud-i han mga Marcos nga mayda mga ligal nga pamaagi para magkamay-ada hira hin sugad hito kadako nga kwarta, amo nga ginbalik ini nira ha gobyerno. Upod ini han pondo nga kapot han PCGG ngan pinanhatag han mga biktima han pan-aabuso ha katungod han katawhanan dida han panahon han Martial Law, ngan an mga parag-uma nga ginkawatan hin buwis han rehimeng Marcos.

(Basaha ini nga desisyon didi.)

Tungod nga kaso nga sibil pala an gin-desisyonan, an kwarta pala nga ira ibabalik an gin-iistoryahan dinhi ngan diri pa ini upod an pagpapa-priso ha ira.

Waray pa balaud para han plunder o paglisbot hin kwarta nga maabot hin P50 milyon han panahon han mga Marcos. Dida la ini han 1991 nagkamay-ada hin balaud para hiton sugad hini nga mga kaso. Diri gihapon pwede gamiton an anti-plunder law ha mga kaso para han mga krimen nga nahinabo bag-o pa kita nagkamay-ada hini nga balaud.

Naabot hin traynta i-dos nga dollar salting o pagbutang hin dolyar ha gawas ha iba nga nasod nga waray permiso hiton Bangko Sentral han Pilipinas- an mga kaso nga kriminal nga igin-plastar han gobyerno han Pilipinas kontra han mga Marcos.

An mga imbestigador na mismo ha Switzerland an nagsuspinde hini nga mga kwarta. An iba hini nahibalik na ha gobyerno han Pilipinas ngan an iba naman nga nabibilin inin diri pa na-aareglar.

Pero dida han 2008, igin-hapil han Manila Regional Trial Court an mga kaso tungod kay an mga testigo la han gobyerno inin mga opisyales han PCGG ngan Office of the Solicitor General nga nagpamatuod han mga dokumento nga tikang ha Switzerland.

Karuyag han korte nga kumuha ini hira hin testigo nga mga imbestigador man la tikang ha Switzerland o mga ahente nga napabutnga ha mga Marcos.

Dida han 2018, igin dig-on han Korte Suprema an desisyon han korte ha Manila tungod kay an petisyon nga umabot ha ira in may pabor kuno han husgado nga diri gud ini mapamatud-an.

Gin-isgan han Korte Suprema an mga nagkakapot han kaso kay waray nira gin-ayos an ira kaso. Ha kadamo han mga igin-hapil nga kaso, mapa-sibil man ini, gin-kakaisgan an mga prosecutor kay tungod nga photocopy la kuno an mga dokumento.

Depensa naman ni Carranza, han kaso han dollar salting, waray man kuno ig-diwaray ni Imelda nga mayda hiya dollar account. An mga dokumento tikang ha Switzerland ky opisyal man nga iginhatag han Swiss government ha gobyerno han Pilipinas.

“This is a judge that pretended to be ignorant of the process. This is the travail of going after a family who was in power for more than 20 years and whose tentacles still reach into the judiciary,” siring ni Carranza.

(Nagmamaang-maangan la an husgado hini nga proseso. Amo ini an problema kun it imo ginlalanat ky an pamilya nga poderoso hin maabot baynte ka-tuig kapot la gihap hit ira mga galamay it hudikatura.)

Ha usa nga desisyon han Supreme Court dida han 1986, nasiring ini nga mayda pa mga dokumento nga magpapamatuod nga gingamit la han nawara nga diktador an bug-os niya nga gahom para babuyon an hustisya ha kaso nga pagpatay han dati nga senador Ninoy Aquino. Diri la gihap ini nalulutas nga Aquino-Galman murder case hasta yana.

(Basaha ito nga desisyon didi)

Iba pa nga kaso ni Imelda

Dida han 1993, igin-duon han Sandiganbayan nga mayda sala hi Imelda ha duha ka-ihap nga graft o pangwarta ha gobyerno kasumpay han ma-anomliya nga kontrata han Light Rail Transit Authority ngan han Philippine General Hospital Foundation Inc. Pero ginpawaray-sala ini hiya han Supereme Court dida han 1998.

Nasiring hi Carranza, impluwensiya la gihap han mga Marcos kun kay ano ini nakaabot ha Supreme Court.

An Korte Suprema kasi, diri asya an nag-sisiyasat han panhitabo ha mga krimen nga gin-aakusar. Tagaresolba Ini kun mayda mga diri asya nga pag-aplikar han balaud na gin-aatubang nga kaso.

Nasiring pa inin hi Carranza, nagamit dinhi an impluwensiya han dati nga solicitor general ni Marcos nga hi Estelito Mendoza. Hiya an abogado nga nahiml nga iapela hin pautro-utro ha Korte Suprema an unta tulo nga kaso han Philippine Airlines kontra han unyon han mga trabahador, ngan ha dayuday nahimo nga maidaog ini nga kaso.

“We have to look at the context of this, that’s why I said the political context has to be considered as well when assessing or criticizing prosecutors,” yakan ni Carranza.

(Kinahanglan naton kitaon an konteskto hini, asya nga ginsisiring ko na kinahanglanon gud nga konsiderahon an mga konteksto nga politikal ha pagsukol o pag-obserba han mga husgado.)

Dida han 2018, ginpaaresto han Sandiganbayan hi Imelda kahuman ig-hatol an pito kaihap nga kaso hin pangwarta ha gobyerno tungod han mga iligal nga Swiss foundation.

Bisan gintutugutan han balaud nga makapagpiyansa an mga ginhatulan nga may sala, sugad han pangwarta ha goberyno, pwede ini bawion kun mayda sayop nga susbaranan han nagkasala, sugad man han diri pag atender ni Imelda han pagbasa han hatol ha iya.

Pero tungod nga may edad na ini hiya ngan kasumpay han dati nga sugo han Korte Suprema nga tagan hin makatawo nga konsiderasyon an lagas nga akusado han pandarambong nga hi Juan Ponce Enrile, gintugutan han Sandiganbayan ini hi Imelda Marcos nga makapagpiyansa.

Waray la gihap ini aandar nga kaso ha Korte Suprema.

Ha desisyon han Sandiganbayan, nasiring nga nagsingabot ha pagsulod han duha nga iligal nga Swiss foundation hira Ferdinand Jr. o Bongbong (nga dumalagan pagka presidente), hi Imee (nga senador yana) ngan hi Irene.

“You don’t have to be 100% creative. I think you just have to be persistent and file charges for money laundering against the Marcos children,” siring ni Carranza.

(Diri mo kinahanglan maging 100% nga madiskarte, kinahanglan mo la maging makasi-kasi ngan kasuhan hin money laundering an mga anak ni Marcos.)

Malabyaw an mga Marcos hini nga isyu. Waray gihap ini batuna ni Imee han dumalagan hiya pagka senador han 2019.

Nasiring hi Bongbong ha iya pakig-duyog ha CNN Philippines dida han Huybes, ika-7 han Oktubre, papabay-an nala kuno niya ang korte nga magdesisyon ha apela han iya nanay.

Hino pa an lalanaton?

Han yana nga Setyembre, igin-pabalik han Sandiganbayan an mga bank certificate nga naabot hin P1 bilyon o lapos pa.

Base han desisyon, gintakas han mga Marcos an mga bank certificate ngan lumupad pakadto ha Hawaii kahuman han People Power Revolution.

Pero hino an susuktan hini?

An Royal Traders Holding Co. Inc.

Pero hino ini nga bangko?

Ginpalit han Bank of Commerce an Royal Traders Holding Co., pero base ha kontrata nga diri kuno aakuon han Bank of Commerce an mga baratonon han Royal Traders kasumpay han kaso. Amo nga ginbasura han Sandiganbayan an aspeto han kaso laban han Bank of Commerce, nga kontrolado han San Miguel Corporation.

Nasiring ini hi Carranza, pwede kuno lanaton han gobyerno an Bank of Commerce.

“Para kang bumili ng lupa – ‘yung sabi ng may-ari ng lupa, ibinebenta niya dun sa bibili, pero may nakatira dun na baka lumabas lang o hindi niya alam na may nag-occupy ng lupa niya. Kasali ba ako sa bentahan ng lupa niya? Hindi,” nasiring hi Carranza han pag-esplikar hini han prinsipyo han estoppel.

(Baga ka hin pumalit hin tuna — nga nasiring an tag-iya han tuna. nga ibabaligya niya didto han tipalit, pero mayda ngayan naukoy ngadto nga bangin gumawas la o diri hiya maaram nga nag-okupar ngadto han iya tuna. Upod ba ha pagbaligya an tuna? Diri.)

Ha usa nga pulong, nasiring an Bank of Commerce nga magkaiba ira han Royal Traders Holdings.

“BankCom wishes to clarify that it remains a separate legal entity from Royal Traders Holdings, Inc. or its predecessor Traders Royal Bank (TRB), and has no connection with the TRB-issued certificates subject of PCGG’s complaint,” siring han Bank of Commerce.

(Iginka-klaro han Bank of Commerce nga bulag ini nga legal entity ha Royal Traders Holdings o ha nauna hini nga Traders Royal Bank (TRB), ngan waray ini koneksiyon ha bank certificate nga gin-isyu han TRB nga ginhahabol han PCGG.)

Nahiapi na hadto han una an San Miguel ha kaso han mga kinawat nga karikuhan han mga Marcos. Nasiring an Supreme Court nga parte han gingamit pagpalit han shares of stock han San Miguel ky tikang ha buwis han mga coconut farmer.

“I cannot comment because I have no information, I have no knowledge about this particular case. I do not know, I have had no involvement in Traders Royal Bank before or since. I really do no feel that I am qualified to comment on that case,” siring ni Bongbong ha iya panayam ha CNN Philippines.

(Diri ako makapagkomento kay waray man ako impormasyon ngan diri ako maaram hini nga kaso. Waray ako aram, waray ako hinungdanan ha Traders Royal Bank. Amo ha pagkita ko waray ako ha katungdanan para magyakan kasumpay hin nga kaso.) – Rappler.com

Gin-translate ni Lance Lim an orihinal nga English version ni Lian Buan, Kung talagang nagnakaw ang mga Marcos, bakit wala pa ring nakukulong sa kanila?

Basaha ang iba nga translation: