I rise and take the floor as the representative of the lone district of the province of Basilan, bilang isang Basileño na naulila ng isang matuwid at mahusay na lingkod bayan, bilang isang taong tumatangis sa paglisan ng isang malapit na kaibigan, at bilang isang mamamayan na nababahala sa pagdami ng insidente ng karahasan. 

Noong nakaraang Hulyo a-beinte kwatro, araw ng Linggo, tayo ay ginulat ng balitang may barilan sa loob ng Ateneo de Manila University sa Katipunan, Quezon City na noon ay magdadaos sana ng araw ng pagtatapos para sa mga mag-aaral ng Ateneo Law School. 

Napuno agad ang social media ng iba’t ibang haka-haka at spekulasyon tungkol sa insidente. Takot at pangamba ang bumalot sa mga tao. Hindi karaniwang pangyayari ang barilan sa loob ng mga eskwelahan, at hindi naman talaga ito dapat nangyayari kahit saan mang lugar. 

Matapos ang opisyal na pahayag ng PNP, ito ang malungkot na katotohanang ating nalaman: tatlo ang patay sa pamamaril sa Ateneo – si dating Lamitan City Mayor Rose Furigay, ang kanyang aide na si Victor George Capistrano, at isang security guard ng Ateneo na si Jeneven Bandiala. Nasugatan din sa pamamaril ang anak na babae ni Mayor Rose na magtatapos sana ng abogasya sa Ateneo.

Ang salarin, na daglian namang nahuli matapos ang krimen, ay si Chao Tiao Yumol, isang doktor sa Lamitan na nakaalitan ni Mayor Rose sa kanyang panunungkulan bilang punong-lungsod ng Lamitan. 

Limang araw matapos mangyari ang krimen, ang ama naman ni Chao Tiao Yumol ang naging biktima na papamaril sa labas ng tahanan nito sa Lamitan City. 

Muli, mariin kong kinokondena ang mga walang saysay na pagpatay na ito. Uulitin ko: Kailanman at sa kahit anone dahilan, hindi tama ang pagtikil ng buhay. Walang lugar ang karahasan sa isang mapayapang lipunan.  

Nais ko ring muling makiramay sa mga naiwan ng mga biktima sa oras na inyong pagdadalamhati. Dalangin ko’y hustisya para sa lahat. 

But, Mr. Speaker, this is not the crux of my speech today. Before I make my point known, let me just lay down the foundation of my assertions. 

Ilang oras makaraang mahuli si Chao Tiao Yumol, humarap siya sa media at nagpahayag ng seryosong akusasyon laban sa mga Furigays ng Lamitan, na sila raw ay mga drug lords sa Basilan. 

Ang tanong dito, Mr. Speaker, saan ba talaga nanggaling ang alitan ng mga Furigay at ni Chao-Tiao Yumol, para umabot pa sa patayan? Yan ang panawagan natin sa mga otoridad na alamin ang puno’t dulo ng alitang ito at ilathala ang totoong storya sa likod ng krimen na ito. Without that, mahihirapan tayong pigilan ang mga baluktot na usapan sa social media. 

Sa pagkakaalam po ng karamihan sa Basilan, Mr. Speaker, kasama na ang inyong lingkod, nagsimula ang alitan ng mga Furigay at si Chao-Tiao Yumol ng dahil lamang sa isang closure order na ipinatupad ng Lamitan City mula sa BARMM laban sa clinic ni Chao-Tiao Yumol. 

Nagsimula sa maliit na isyu na lumaki dahil sa mga pahayag at paratang ni Chao- Tiao Yumol sa social media, dahilan ng pagsasampa ng patong-patong na kaso ng cyberlibel laban sa kanya. 

Kaya gusto ko sanang ipaalala, Mr. Speaker, ang kahalagahan ng mga salitang binibitawan natin sa social media, ang pagiging responsableng mamamayan kahit saan ka man, sa personal, sa Facebook o maging sa Twitter.

Ngunit ang ginawa ni Chao-Tiao Yumol ay inilagay niya sa kanyang mga kamay ang batas at kumitil ng buhay. Such skewed beliefs are now being honored and applauded on social media. Nakakabahala ang mga sumunod na pangyayari. 

Mr. Speaker, kung babasahin lamang natin ang comments section ng mga post tungkol kay Chao-Tiao Yumol ay madami ka nang makikitang nakakabahalang pahayag. 

Sa katunayan, ayon sa isang article ng Rappler, 56.6% ng mga post sa Facebook at 45.4% ng YouTube videos na nababanggit si Yumol ay suportado siya sa kanyang ginawa. 

At hanggang ngayon, maghanap ka lamang ng mga post tungkol kay Chao-Tiao ay makakabasa ka ng mga ganitong klaseng komento: 

“Sacrifice ang ginawa ni doc, I salute you, alam namin ang naramdaman mo para sa lahat. Ikaw ay isang sundalo doc sa bayan mo.” 

“May ipinaglalaban ang doctor, pakinggan niyo kasi ang sinasabi niya.” 

“Magkaroon tayo ng unity para kay Dr. Chao-Tiao Yumol na mapawalang sala. Ikaw ay aming bayani!” 

At marami pang kaparehong mga komento na pawang umaaayon at sumusuporta sa krimeng ginawa ni Chao-Tiao Yumol. 

How can someone fashion himself to be a hero kung alam niyang pumatay sya ng mga inosente? Paano si Victor George Capistrano? Paano ang nadamay niyang Ateneo security guard na si Jeneven Bandiala? Paano ang malubhang nasugatang anak ni Mayor Rose? 

What happened to our values?

Mr. Speaker, esteemed colleagues, pardon me for expressing disappointment over what we see and hear on social media regarding this case. Pero kailan pa naging tama ang pagpatay? Kailan pa naging tama ang purihin at ilagay sa pedestal and isang thong kumitil ng tatlong buy, sa loob ng isang paaralan, at nandamay ng mga inosente? 

Ito ang lubha kong ikinakabahala, Mr. Speaker, ang paglaganap ng kultura ng karahasan sa ating lipunan. At hindi nakakatulong na ginagawang bayani ang pumapatay ng tao lalo’t kung inosente pa ang mga ito. 

Sa ating mga tahanan, ang turo sa atin ng ating mga magulang ay “masama ang pumatay’.”  

Sa eskwelahan, sabi ni teacher, “masama ang pumatay.”  

Kahit sa ating mga relihiyon, wala naman sigurong nagsasabi na mabuti at kapuri- puri ang pumatay. 

Alam po natin, Mr. Speaker, na bumabaybay tayo sa maselang usapin ng pagkakaiba ng protected speech at unprotected speech sa ilalim ng ating Saligang Batas at sa ilalim ng prinsipyo ng freedom of expression. 

Hindi natin kailanman isusulong ang anumang panukalang magsasagka o lalapastangan sa ating kalayaan sa pagpapahayag ng saloobin. Pero paano kung ang saloobin ay sumusuporta o nang-eengganyo na gumawa ng isang krimen? 

Lalo na ngayon, Mr. Speaker, na halos hindi mo na masundan ang mga sinasabi ng mga tao sa social media. Nakita natin nitong nakaraang halalan lamang na napakaraming libelous statements ang ipinukol sa maraming tao, pero dahil sa social media inilabas, napakahirap habulin. 

Challenge to lawmakers

Let me just make these points known, Mr. Speaker, and I will make my assertions in the form of questions: 

Una, kung pareho nating nakikitang mali ang pagpuri at pagsuporta sa isang krimen sa social media, ano ang pwede nating gawin tungkol dito? 

Pangalawa, payag ba tayo na hulmahin ng social media ang ating mga values bilang mga Pilipino? Lalo na ang ating mga kabataan? 

Pangatlo, dahil ang mga kabataan at mga anak natin ay nasa social media na rin, paano natin sila mapapangalagaan laban sa iligal at imoral na mga prinsipyo at paniniwala? Hindi ba’t kailangan nating tulungan ang mga magulang, mga kaanak, at mga guro para mai-iwas ang ating mga anak sa harmful social media content?

Papayag na lang ba tayo na ang ating mga anak, ang mga kabataan, ay tatanggapin na lang na tama ang kumitil ng buhay? 

Huwag sana natin hayaan na masasanay tayo sa isang kultura ng karahasan. Hindi yan ang pagkatao natin bilang mga Pilipino. At higit sa lahat, hindi yan ang kulturang nais nating ipamana sa ating mga anak at sa mga susunod na henerasyon. 

Pero bago ako magpatuloy, Mr. Speaker, allow me to pay a small tribute to a dear friend – Mayor Furigay – whose contributions in our fight for peace and progress in Basilan remain anything but small. 

During Mayor Rose’s three successive terms as Lamitan’s local chief executive, she was a strong and steady partner in our quest for peace. 

Alam naman nating ang Lamitan dati ay pinadapa ng digmaan at terorismo, pero sa siyam na taong panunungkulan ni Mayor Rose, naibangon nito ang imahe ng lungsod at apat na beses pang naging recipient ng SGLG o Seal of Good Local Governance mula sa DILG noong mga taong 2016 hanggang 2019, bago dumating ang pandemya. 

Kinilala din si Mayor Rose bilang isa sa mga best-performing mayors sa mga lugar sa BARMM dahil sa kanyang mga programang ipinatupad para sa mga Lamiteños. 

Kaya lubos nating ikinalulungkot ang kanyang pagpanaw. Naaalala ko pa ang kanyang sinabi noong magdesisyon siya na hindi na sumabak sa pulitika nitong nakaraang halalan: nais niya na daw na maglaan ng oras para sa kanyang pamilya. 

At noong araw nga na ‘yun sa Ateneo ay dumadalo siya sa pagtatapos ng kanyang anak sa abogasya. Dapat sanang isang masayang okasyon ang makita ng mga magulang ang pagtatapos ng kanilang mga anak. Pero nauwi ito sa karahasan. 

Nais kong ulitin: Hindi sagot ang karahasan at paghihiganti sa kahit na anong suliranin. It is never a way to resolve disputes, no matter how deeply rooted they may be. 

There is no justifiable reason to murder anyone. At hindi tamang purihin o suportahan ang pagkitil ng buhay. Not now, not ever. Let us choose peace in pursuing justice. – Rappler.com

Hataman delivered this privilege speech before the House of Representatives on August 2, 2022.