Bahagyang matutuwa ang marami sa atin dahil bababa nang kaunti ang ating income tax simula ngayong Enero 2023 dahil sa pa-consuelo de bobong probisyon sa Tax Reform for Acceleration and Inclusion o TRAIN Law na ang kapalit naman ay mas maraming produktong pinatawan ng Value-Added Tax (VAT) at imposisyon ng mas mataas na excise tax sa mga produktong petrolyo. 

Kung tutuusin, napakaliit ng aktwal na pakinabang natin kapag pinaghambing ang luma at bagong income tax rates (pigura mula sa National Tax Research Center). 

Samakatwid, nararapat lamang na ipanawagan pa rin sa Kongreso at Palasyo ang mas mababang income tax para sa nakararami. Narito ang apat na dahilan kung bakit dapat pababain pa ang income tax para sa mayorya ng mga mamamayan sa Pilipinas, at karugtong nito, dapat magkaroon din ng iba pang reporma sa sistema ng pagbubuwis sa bansa. 

1. Hindi lahat ng manggagawa ay makikinabang sa nakatakdang pagbaba ng income tax batay sa probisyon ng TRAIN LAW.

Katunayan, ang mga kumikita ng P250,000 (o mas mababa pa) kada taon na dati nang walang income tax na binabayaran ay walang dagdag-pakinabang sa bagong sistema sa 2023 dahil ang mga kumikita lamang ng lagpas P250,000 kada taon ang saklaw ng bagong income tax rates. Ayon mismo sa datos ng Department of Finance, 6 milyong Pilipino o 83% ng mga individual taxpayer ang kumikita ng 250,000 piso o mas mababa pa kada taon. Kaugnay nito, dapat magkaroon ng karagdagang reporma sa pagbubuwis para ang mga nasa mababang income bracket ay magkaroon din ng pakinabang. Isang halimbawa nito ang panukalang pag-aalis ng VAT sa mga pangunahing bilihin at serbisyo.

2. Sobrang taas ng income tax rate sa Pilipinas kumpara sa iba pang bansa.

Sa Timog-Silangang Asya, masasabing mas mataas ang bayaring buwis ng mga mamamayan sa Pilipinas kaysa sa Malaysia, Singapore, Thailand, at Vietnam, lalo na kapag isinaalang-alang ang halaga ng kita na exempted sa tax (ang detalye hinggil sa pinagkunan ng datos at mga tala sa bawat bansa ay mababasa online). Isa rin ito sa mga batayan ng Makabayan Bloc sa paghahain ng House Bill 1855 o The Tax Reform Act for the Masses and the Middle Class (TRAMM) na sa kasamaang-palad ay hindi inaaksyunan ng Kongreso mula pa noong Agosto 2022. Sa ilalim ng TRAMM, magiging exempted na sa income tax ang unang P400,000 sa taunang kita ng bawat Pilipino, ibabalik din at palalawakin pa ang additional exemptions para sa dependents, at itataas sa P150,000 ang halaga ng 13^th month pay at iba pang bonus/benefits na exempted na sa tax. Malaking tulong ito sa mga manggagawang Pilipino, kung sakali. 

Talahanayan 1. Paghahambing ng Kasalukuyang Personal Income Tax sa Ilang Bansa sa Timog-Silangang Asya

Bansa	Aktwal na Personal Income Tax Range	Bilang ng Tax Brackets	Halaga ng Taunang Kita na Exempted sa Tax	Personal Allowances at/o Tax Exemptions para sa Dependents
Malaysia	1% hanggang 30%	12	5,000 RM (62,510 piso)	Mayroon
Singapore	2% hanggang 20%	10	S $ 20,000 (795,028 piso)	Mayroon
Thailand	5% hanggang 35%	7	150,000 THB (233,521 piso)	Mayroon
Vietnam	5% hanggang 35%	7	Wala	Mayroon
Pilipinas (TRAIN Law)	mas mababa sa 1% hanggang lagpas 30%	5	250,000 piso	Wala
Pilipinas (sa ilalim ng panukalang TRAMM ng Makabayan Bloc)	1% hanggang lagpas 20%	10	400,000 piso	Mayroon

May mga bansa rin sa Europa – gaya ng Czech Republic, Estonia, Hungary, at Slovakia – na mas mababa pa ang pangkalahatang income tax rates kaysa sa Pilipinas. Sa mga bansang ito, ang pinakamataas na personal income tax rate ay 15% hanggang 25%. Dapat bigyang-diin na sa mga bansang ito sa Timog-Silangang Asya at Europa, ‘di hamak na mas maganda-ganda ang serbisyo publiko mula sa kalusugan hanggang edukasyon, pabahay, at transportasyon. Samakatwid, batay sa karanasan nila, pwedeng mas mababang buwis ang kolektahin sa mamamayan pero mas maayos-ayos pa rin ang serbisyo. Kapansin-pansin na mas mababa rin ang VAT (o GST kung tawagin sa ibang bansa) sa Singapore, Malaysia, Thailand, Vietnam at napakarami pang ibang bansa, kumpara sa VAT sa Pilipinas. Overtaxed talaga tayong mga Pilipino!

3. Matindi ang korapsyon sa Pilipinas kumpara sa korapsyon sa mga bansang mas mababa pa ang income tax rate kaysa sa Pilipinas.

Ibig sabihin, hindi “sulit” ang ibinabayad na tax ng mga Pilipino, kung ihahambing sa sitwasyon ng mga mamamayan sa ibang bansa. Napakataas na nga ng tax natin, ibinubulsa pa ng mga tiwali, sa halip na gamitin para sa mga serbisyong kailangan ng bayan. Tingnan ang ranggo ng Pilipinas sa Corruption Perceptions Index ng Transparency International (2021) kaugnay nito. Sa tantya ng Office of the Ombudsman noong 2004, halos 200 bilyong piso ng pera ng bayan ang napupunta sa korapsyon. Mula sa Fertilizer Fund Scam at Lamppost Scam, hanggang sa kontrobersya kaugnay ng Pharmally, ang tantya ng Ombudsman ay baka nga nalagpasan na sa mga nakaraang taon. Kung hindi naman din mawawakasan o malilimitahan man lang ang korapsyon sa bansa, mas mainam pang bawasan na ang income tax na binabayaran ng mga Pilipino at bawasan kundi man alisin ang VAT sa mga pangunahing bilihin. 

4. Mataas ang presyo ng bilihin sa Pilipinas kaya’t dapat tulungan ang mga mamamayan na magkaroon ng karagdagang perang panggastos. 

Bukod sa sibuyas na pumapalo na sa P600 hanggang lagpas P700 ang per kilo sa ilang palengke sa bansa (bagamat P250 piso lang per kilo ang opisyal na suggested retail price ayon sa Department of Trade and Industry), malinaw sa datos ng inflation sa Pilipinas na sobrang taas na ng bilihin ngayon. Sa latest na report ng Philippine Statistics Authority, ang year-on-year inflation rate sa Pilipinas ay 5.2% noong 2018 (unang taon ng implementasyon ng TRAIN Law) kumpara sa 8% noong Nobyembre 2022. Ang latest na forecast ng Bangko Sentral ng Pilipinas para sa inflation rate sa 2023 at 2024 ay tumaas din kumpara sa mas mga nauna nilang forecast. Dahil sa mataas na presyo ng bilihin, maraming kababayan natin ang lalong nahihirapang bumili ng mga pangunahing pangangailangan. Halimbawa, ayon sa latest survey ng Social Weather Station, mahigit 11% ng mga pamilyang Pilipino (2.9 milyong Pilipino) ang dumaranas ng kagutuman. Ang pagpapababa ng income tax at pagbabawas ng VAT ay makatutulong sa maraming pamilya para magkaroon ng karagdagang pera na magagastos sa mga pangunahing pangangailangan.

Maraming neoliberal na ekonomista na tututol na naman sa pagpapababa ng income tax at pag-aalis ng VAT sa ilang produkto at serbisyo. Sila rin ang mga ekonomistang nanahimik o kaya’y tahas na sumuporta sa pagbaba ng corporate income tax rate na mula noong 2021 ay 25% na lang sa Pilipinas. Kapag mga dambuhalang korporasyon ang makikinabang ay tuwang-tuwa sila pero galit naman sila kapag taumbayan ang makikinabang. Para mapatahimik ang oposisyon nila sa progresibong reporma sa pagbubuwis, dapat bigyang-diin na marami namang pwedeng ipamalit sa “perang mawawala” sa gobyerno kapag ibinaba pa ang income tax at binawasan o inalis ang VAT. Halimbawa, pwedeng singilin ang mga mayayamang may utang na estate taxes, at bawasan ang malalaking sweldo at allowances ng mga burukrata at opisyal ng gobyerno. Dapat ding maging mas maingat ang gobyerno sa pagpaplano at paggastos para maiwasan na ang pagsasayang ng pera gaya ng nangyari sa 15.6 bilyong pisong halaga ng bakuna kontra COVID-19 na hindi nagamit at nasayang lang sa ating bansa. Panahon na ring magpataw ng wealth tax o buwis sa pinakamayayamang Pilipino, gaya ng panukala ni Prop. Eduardo Tadem, Prop. Andrew Yeo et al., ng IBON Foundation, at ng Makabayan Bloc sa Kongreso. 

Kayang-kayang ipasa ng Kongreso ang TRAMM, pagtatanggal ng VAT sa ilang produkto at serbisyo, at maging ang panukalang wealth tax, kung pagbabatayan ang enerhiya nila sa apat na araw na pagratsada nila sa substitute bill sa Maharlika Investment Fund na ang nakalusot na house bill ay nasa Senado na nga ngayon. – Rappler.com

Si David Michael M. San Juan ay Full Professor sa De La Salle University at affiliate sa Southeast Asia Research Center and Hub (SEARCH) ng nasabi ring unibersidad. Isa siya sa mga convener ng Professionals for a Progressive Economy (PPE) at nagsilbi ring nominado ng ACT Teachers Partylist sa mga nakaraang eleksyon.