Samut-saring problema ang sumalubong kay Pangulong Ferdinand Marcos Jr. sa pag-ako niya ng posisyong agriculture secretary.

Maliban sa kakulangan ng asukal – at gulong umusbong sa naudlot na importasyon nito – may problema rin pala tayo sa supply ng asin, bawang, at sibuyas.

Simulan natin sa asin. Sinabi kamakailan ni Department of Agriculture (DA) Undersecretary Domingo Panganiban na may salt shortage, at kakailanganing mag-angkat ng asin habang pinabubuti ang produksiyon nito.

Lumalabas na inaangkat natin ang 93% ng supply natin ng asin, at tanging sa Cagayan, Batangas, at Mindanao lang daw may produksiyon noon. Wala pala masyado sa Pangasinan na nasa pangalan na mismo ang produksiyon ng asin? (May nagsabing tumigil ang maraming salt production sa Pangasinan matapos maipasa ang ASIN law noong 1995 na nag-utos ng iodized salt production.)

Ang nakapagtataka, ’pag tatanungin mo ang Department of Trade and Industry, wala naman daw salt shortage. Ano ba talaga? Wala ba silang Viber group?

Sunod ang bawang at sibuyas, na parehong kailangan para sa mga paborito nating ulam tulad ng adobo, giniling, at sinangag.

Ayon sa DA, magkukulang ng 63,850 tonelada ng bawang sa katapusan ng 2022. Ubos na rin daw ang supply ng white onion, na ang huling import ay noong Enero pa. ’Yung mga na-harvest noong Marso at Abril, ubos na.

Kung makabibili ka man ngayon ng white onion, malamang ’yon ay smuggled. May mga nagbebenta rin online, pero ubod nang mahal.

Tuloy, ang Burger King, nagsabing wala raw munang sibuyas sa burgers nila.

Dahil sa kakulangang ito, may mga nagsasabing dapat dagdagan ang importasyon ng white onions. Pero sa ngayon, walang choice kundi gumamit muna ng red onions na sapat pa naman ang supply (bagamat ’di perfect substitute sa white onions).

May ibang food items na nagkakaproblema rin. May nakapagsabing may kakulangan din ng kamote. Nagmamahal din ang itlog sa mga palengke dahil sa kakulangan ng supply at mahal na feeds ng manok. Noong Hulyo, nagkaroon ng chicken shortage. Ang Chickenjoy, naging Chickensad daw.

Minalas lang ba?

Sa isang banda, minalas lang talaga si Pangulong Marcos Jr.

Marami kasing international factors – tulad ng Russia-Ukraine war at global supply chain issues – na nagdulot ng kakulangan ng imported na pagkain, at nagpamahal sa importanteng agricultural inputs tulad ng fertilizers at mga produktong petrolyo. Nariyan din ang mga problema ng African swine fever at bird flu.

Pero sa kabilang banda, mukhang hirap din ang Pangulo na tutukan ang agriculture issues, bukod sa samut-saring isyu na dapat niyang kaharapin bilang pinuno ng bansa.

Noong umpisa ng kanyang termino, pumupunta pa talaga si Marcos Jr. sa mga opisina ng DA para makipagpulong sa kanyang mga undersecretaries at iba pang staff. Ngunit parang ’di na ulit siya nakabisita sa mga nakalipas na linggo.

Ayon sa insiders, marami ring papel ang nabibinbin, at may kalituhan kung sino dapat ang pumirma.

Lumutang ito sa gusot na kinasangkutan ng Sugar Regulatory Administration (SRA) hinggil sa importasyon ng asukal. Itinanggi ni Marcos Jr. na pinayagan niya ang “illegal” na Sugar Order 4 na layuning mag-import ng 300,000 toneladang asukal. (Matatandaang matapos noon ay nag-resign pa ang ilang opisyal ng DA, tulad ni Usec. Leocadio Sebastian.)

Ngunit lumalabas sa Senate hearings na may memo naman pala mula kay Executive Secretary Vic Rodriguez na pinapayagan si Usec. Sebastian na pumirma sa Sugar Order 4.

Ano ang alam ni Marcos Jr. sa Sugar Order 4? Bakit ’di naman siya umangal sa sugar importation noong una, ayon kay Usec. Sebastian? Ilan sa mga desisyon ni Marcos Jr. bilang agriculture secretary ang nakaatang sa kanyang undersecretaries at kay Executive Secretary Rodriguez? Klaro ba ang hatian ng trabaho at kung sino dapat ang pumirma sa mga dokumento?

Bukod sa kaguluhan sa importasyon ng asukal, nakikisawsaw din ngayon ang kapatid ni Marcos Jr. na si Sen. Imee hinggil sa supply ng sibuyas.

Ani Sen. Imee, ’di siya naniniwalang may white onion shortage dahil wala raw na maipakitang datos ang DA, ang ahensiyang pinamumunuan ng kanyang kapatid.

Ngunit anong ebidensiya pa ang kailangan niya? Ang smuggling ng white onions sa ilang lugar tulad ng Misamis Oriental (na kanyang kinastigo sa Senado) ay klarong indikasyon na may shortage talaga ng white onions.

Para ’di malito ang publiko, marahil dapat klaruhin na ni Pangulong Marcos Jr. kung ano ba talaga ang estado ng supply ng iba’t ibang agricultural commodities, at ano dapat ang mga susunod na hakbang ng kanyang ahensiya.

Ang agarang sagot sa mga kakulangan ng agricultural commodities ay importasyon. Ngunit bakit parang walang imik ang economic managers ni Pangulong Marcos Jr.?

’Di ba humihingi ang pangulo ng payo mula sa kanyang economic managers? O masyado bang nananaig ang interes ng malalaking negosyante? (Matatandaang pumayag si Marcos Jr. sa importasyon ng 150,000 toneladang asukal – kalahati ng nakalagay sa Sugar Order 4 – matapos makausap ang ilang sugar millers at traders, pati si Sen. Miguel Zubiri na galing sa angkan ng sugar producers). (BASAHIN: Ang mapait na politika ng importasyon ng asukal)

Ayon sa ekonomistang si Dr. Fermin Adriano, dapat marinig ang boses ng economic managers. Aniya, “The silence of our economic managers over the sugar importation issue does not bode well for the country because this early, it seems that their guidance on the future trajectory of an important sector of our economy is not being actively sought…”

Dapat may tumutok sa agrikultura

Ang pag-ako ni Pangulong Marcos Jr. sa posisyong agriculture secretary ay binasa ng marami bilang senyales na seryosong tututukan ng bagong administrasyon ang mga isyu sa sektor na iyon.

Pero dapat ba siya mismo ang agriculture secretary?

Mahigit 60 na araw na ang lumipas mula noong simula ng termino ni Pangulong Marcos Jr. Ngunit ang eksperimento sa pag-upo niya bilang agriculture secretary – gaano man kaganda ang kanyang intensiyon – ay parang nagdudulot ng labis na kalituhan at kaguluhan.

Marahil panahon na para magtalaga si Pangulong Marcos Jr. ng full-time at dedicated na agriculture secretary.

Oo, mahigit 60 na araw pa lang naman, at baka masyado pang maaga para manghusga. Ngunit pagkain, kalusugan, at kabuhayan ng mga Pilipino ang nakataya rito.

Ang sunod-sunod na shortages at mataas na presyo ng mga bilihin ay nagdudulot ng pasakit sa araw-araw na buhay ng milyon-milyong Pilipino. Kahit bago ang pandemya, halos kalahati ng populasyon natin ang “food insecure” o ’di sapat ang kinakain araw-araw.

Isa pa, napakaraming problema ng bansa: mula sa pandemya, education crisis, at maging climate change. May sapat na oras at headspace ba ang Pangulo na tutukan ang lahat ng isyu na ’yan – bukod sa pag-order ng additional supplies ng asukal o white onions?

Kahit na hindi si Marcos Jr. mismo ang agriculture secretary, ’di naman nangangahulugang wala na siyang pakialam sa sektor. Basta magtalaga siya ng matitinong tao sa puwesto, okay na ’yun.

Ang tanong, may makukuha kaya siya? Sino ang mangangahas na maging agriculture secretary ngayon, sa gitna ng samut-saring shortages?

Siguro mas madaling mag-recruit ngayon kung hindi sana nagbitaw si Marcos Jr. ng mga ambisyosong, ngunit imposibleng, pangako noong kampanya, tulad ng P20 na kilo ng bigas. – Rappler.com

JC Punongbayan, PhD is an assistant professor at the UP School of Economics. His views are independent of the views of his affiliations. Follow JC on Twitter (@jcpunongbayan) and Usapang Econ (usapangecon.com).