“How do you solve a problem like Duterte?”

Ito siguro ang nasa isip ni Presidente Ferdinand Marcos Jr. matapos ang desisyon ng International Criminal Court (ICC) na ibasura ang apela ng Pilipinas laban sa imbestigasyon sa malawakang pagpaslang noong “drug war.”

Bakit nga naman may ganitong problemang napunta sa kanya, at hindi naman siya sangkot.

Posibleng maging malaki ang papel ni Marcos sa anumang mangyayari kaugnay ng kaso sa ICC. Nasa posisyon siyang gamitin ito para sa interes niya at ng bansa.

Ang malaking problema

Nag-contest sa paramihan ng “patayin ‘nyo” at “taniman ‘nyo,” at “ako ang bahala” sa maraming mga sinabi ni Rodrigo Roa Duterte mula noong maupo bilang presidente at simulan niya ang “drug war.”

Sa katunayan, ipinagmalaki pa nga ng administrasyong Duterte bilang “achievement” ang “drug war.”

Ngayong hinahabol na ng ICC si Duterte at mga katulad ni dating Philippine National Police chief Rolando “Bato” dela Rosa dahil sa mga pagpatay, bakit naman biglang todo-tanggi na sila sa pananagutan kaugnay ng “tagumpay” nila?

Maski si Senador Bato, na masasabing nanalo sa bisa na rin ng kasikatan ng “drug war,” ay nagagalit na hinahabol siya ng ICC. Nagtatago siya ngayon sa proteksyon ng Senado.

Matapos ang majority decision ng Appeals Chamber ng ICC na nagbabasura sa apela ng gobyernong Marcos, tuloy na ang imbestigasyon ng ICC Prosecutor sa mga seryosong bintang kina Duterte, Bato, at iba pa.

Malaking sakit sa ulo ito para kay Presidente Marcos. Hindi niya kailangan ang pabigat na ito mula kay Digong. Sa halip na makatulong, binibigyan pa siya ng sakit sa ulo sa pakikitungo ni Marcos sa ibang bansa na ang marami ay kasali sa ICC.

Bitak sa alyansa

Hindi imposible na hindi makayanan ni Marcos ang sobrang bigat na bagahe ni Duterte at sa kalaunan ay isuko nito ang dating presidente sa The Hague. Kung gagawin niya ‘yun, malaking bentahe ‘yun sa pagpapakilala ng sarili bilang kampeon ng hustisya at due process. Kung magmamatigas siya para isalba ang hindi naman niya kadugo pero pabigat pa, madadawit pa siya sa problema.

Marahil ay nag-scenario-building na ang mga pangkating maka-Marcos sa loob ng administrasyon, kung sakaling kailanganing gawin ang dapat gawin. Sa ngayon, may alyansa pa si Marcos at Bise Presidente Sara Duterte. Kung magtatagal ito at hindi maaapektuhan ng mga gagawin ng ICC o ng parada ng mga eskandalo at kapalpakan sa DepEd at NTF-ELCAC, oras na lang ang makapagsasabi.

Pero ang gustong mangyari ni Duterte at ng pangkatin nito ay hindi simple. Maksimum na gusto ng mga Duterte ay protektahan at kampihan ni Marcos ang matandang Duterte laban sa ICC. Unang pakahulugan nito ay nagmamatigas lang si Marcos, isasara ang pinto sa ICC, at tatakutin pa nga ang ICC na sila ang aarestuhin imbes na si Duterte.

Puwedeng nagagawa ito ngayon, pero sakit ito ng ulo na hindi kailangan at puwedeng magbago. Puwede naman kasing hindi magpakaduwag ang matandang Duterte at si Bato, at harapin na lang nito ang kaso sa ICC, lalo na kung tiwala silang inosente sila sa mga bintang sa kanila. Pero dahil kilala naman natin bilang hambog at mayayabang sina Duterte at Bato – maliban pa sa duwag na nanalbahe ng bata, babae at matanda – hindi nila ito kayang gawin. Baog sila sa tapang. Mas gusto nilang bigyan ng sakit ng ulo ang Presidente at buong Senado sa kanilang pagdadrama para makatakas sa pananagutan.

Maski ‘yung ingay nina Duterte at Bato na susunod lang sila sa mga utos ng korte sa Pilipinas ay sakit ng ulo para sa Presidente at Department of Justice. Siyempre, bago sila ma-isyuhan ng warrant of arrest, kailangang may kaso.

Kakasuhan ba ni Marcos si Duterte?

Para mapahina ang kaso sa ICC, na posible rin naman, kailangang maipakita ni Marcos na lahat ng mga isyu sa The Hague ay tinatalakay na sa mga korte ng Pilipinas. Pero para magawa ito, ipag-uutos ba ni Marcos kay Justice Secretary Jesus Crispin Remulla na sampahan ng kasong crimes against humanity at multiple murder sina Marcos, Bato, at iba pang nagplano at nagpatupad ng lansakang pagpaslang?

Kung gagawin ito ni Marcos, hindi puwedeng “show trial” lang ang gagawin. Kailangang seryoso siya kasi hindi madaling maloko ang ICC, at hindi rin papayag ang mga pamilya ng mga biktima ng pagpapaslang. Makikipag-cooperate kaya ang PNP, Philippine Drug Enforcement Agency o PDEA, at buong gobyerno sa kaso laban kina Duterte at Bato? Iuutos ba ni Marcos kay Sara Duterte na huwag makialam at mag-resign na lang para hindi maapektuhan ang mga kaso?

Kung hindi seryoso ang mga magiging kaso laban kina Duterte, Bato, atbp, at magreresulta sa “lutong makaw” na desisyon, o gagawa ng kung anu-anong pag-tumbling ang prosecution at depensa alinsunod sa tradisyon ng bulok na sistema ng hustiya, lalo lang lalakas ang moral high ground ng ICC na gawin ang trabaho nila.

Magkakagulo kung mga mababang opisyal at tauhan ng PNP lang ang kakasuhan ng administrasyong Marcos.

Sakaling mag-isyu na ng warrant of arrest ang ICC laban kina Duterte, Bato, at iba pang respondents, liliit na nang husto ang mundo nila. Hindi na sila malayang makapagbibiyahe sa 123 bansa na state-parties sa ICC, kasi malaki ang tsansang dudukutin sila kung mapadpad man sa mga bansang kasama sa ICC, at dadalhin sa The Hague detention center. Maski siguro mag-stopover o refuel ang eroplano sa alinmang bansang kasama sa ICC, masasakote sila.

Kasabay nito, siguradong lalabas din sa imbestigasyon ng ICC ang mga pangalan ng matataas na opisyal mula colonel pataas na sangkot sa mga pagpaslang mula 2016-2018. Paano kung isyuhan din sila ng warrant of arrest ng ICC? Babaliktad kaya sila at ituturo si Duterte para lang mawala ang pressure na sa kanila lang ibinubunton ng mga duwag?

Hustisya at political redemption

Marami ang pinagpapapatay sa “drug war.” Parang kasindami ng capacity ng Araneta Coliseum o Philippine Arena, at merong section para sa bata, senior citizens, buntis at PWDs. Ito ‘yung gustong ipanagot kina Duterte, Bato, at iba pa. Hustisya ang gustong makamit para sa bawat taong pinatay at para sa naulilang pamilya nila.

Sinabihan na sina Duterte, Bato, at iba pa na galangin ang rule of law at due process, at huwag basta lang silang ipapatay. Pero itinuloy pa rin nila at ipinagmalaki pang “achievement.”

Minumulto na sila ng “achievement” na ito. Pero hindi dapat sila matakot. Hindi nila kasing-tarantado ang ICC. May oportunidad silang sagutin ang mga paratang sa kanila. May proseso at procedure para depensahan ang sarili nila, pati na ng Prosecution ng kaso ng mga biktima. Itong due process na ito na ipinagkait sa libo-libong biktima, may garantiyang meron sina Duterte at Bato.

Sana ay mahimok si Presidente Marcos na makipagtulungan sa ICC alinsunod sa “national interest.” Mababawasan na nga ang mga pulitikal niyang problema, magiging bida pa siya sa bansa at daigdig sa pagpapasuko at pagpapaaresto ng mga kriminal. Baka nandito na ang political redemption na inaasam-asam niya. – Rappler.com

Si Tonyo Cruz ay dating blogger na naging kolumnista sa isang pambansang pahayagan. Kasama ang “drug war” at human rights sa mga isyung tinututukan niya.