[#RapplerReads] Mga librong muling magpapaibig sa iyo sa Filipino

“Ano’ng paborito mong librong Filipino?” Kalimitan, kapag itinatanong ko ito sa mga kaedad kong mahilig magbasa, wala silang masabi, nagkukunot–noo lang. Madalas, may sumasagot, Florante at Laura o Ibong Adarna, pero may alinlangan sa tono– dahil required reading lang ang mga ito noong high school, at hindi dahil interes nila.

Nakakapanghinayang dahil, kung iisipin, walang ibang magkakaroon ng kasing-lalim na karanasan sa pagbabasa ng  mga akdang Filipino kundi tayong mga Pinoy. Walang kaparis ang magiging pag-intindi natin sa kiliti ng kilig o sa katangi-tanging kombinasyon ng inis at lungkot ng pagtampo, sa karanasang Pilipino 

“Ang wika ay palatandaan ng identidad ng isang bayan…ang nag-uugnay sa estudyante sa kaniyang pamilya, komunidad na kaniyang pinanggalingan, sa kahapon ng bayan,” minsang sinabi ng makatang si Dr. Bienvenido Lumbera, yumaong Pambansang Alagad ng Sining sa Panitikan. 

Dahil hinuhubog ng lengguwahe ang ating lipunan at mga personal na karanasan, bakit hindi natin lalong galugarin ang mga panitikang sa wikang Filipino nang lumalim pa ang ang ating pagkilala sa sariling kultura? (BASAHIN: [EDITORIAL] #AnimatED: Bigyan natin ng pagkakataong yumabong ang Filipino)

Para sa #RapplerReads ngayong Agosto, nagtanong kami sa ilang mambabasa – mula sa mga “BookToker” hanggang sa mga beteranong awtor – kung ano-ano ang mairerekomenda nilang libro para mapaibig tayong muli sa wika at panitikang Filipino. 

‘Sa Aking Henerasyon’ ni Kerima Lorena Tariman

Ang unang akda sa Sa Aking Henerasyon: Mga Tula at Saling-Tula ni Kerima Lorena Tariman ay nagtatapos sa linyang “ang tula ang siyang dapat na lumikha sa makata.” Nakapaloob sa pananalig na ito ang pagpapahalaga sa wika bilang tagpuan kung saan kapwang hinuhubog ng likha at manlilikha ang isa’t isa. Kung isasaisip ito habang binabasa ang libro – isang komprehensibong kalipunan ng mga likha ni Kerima, mula sa mga unang tangka sa pagtula noong high school hanggang mga salin sa Filipino ng mga akda ng kapwa-rebolusyonaryo – ang danas ng mambabasa ng wika bilang tula ay danas ng kamalayan ng makata bilang babae, aktibista, at mandirigmang bayan. Sa panahong puno ng pangamba dala ng pandemya at ng lumalalang paghihirap ng nakararami sa kamay ng gahamang iilan, masasabing libro ng pag-asa ang libro ni Kerima. Narito ang landas ng walang-patid na sigla dahil piniling mamalagi sa pakikiisa sa masa at sa pagsusulong sa rebolusyonaryong kilusan.

– Conchitina Cruz, propesor, Department of English and Comparative Literature, UP Diliman

‘Kulto ni Santiago: mga Kuwento sa Bikol at Filipino’ ni Kristian Cordero

Kung mabibigyan ako ng pagkakataong mamigay ng mga libreng kopya ng libro sa mga kaibigan ngayong Buwan ng Wika at Kultura (maliban sa sarili kong mga libro), malugod akong magpapamahagi ng mga kopya ng Kulto ni Santiago: mga Kuwento sa Bikol at Filipino ni Kristian Cordero, at isa-isa silang aanyayahang basahin ito. Sa tingin ko, kung may akdang muling magpapamahal sa mambabasa sa wikang Filipino, ito ’yong akda na magpapaalala na hindi lang Tagalog ang Filipino. Tulad ng alam na sana dapat ng lahat, ang Filipino ay pinayaman at patuloy na pinayayaman ng iba pang mga wika sa Filipinas. Sa mga kuwento, halimbawa, ni Cordero, di lang sa mga kuwentong nakasulat sa Bikol, naroon ang Rinconada. Mababanaag din ang buhay at sensibilidad ng wikang ito maging sa mga kuwentong nakasulat mismo sa Filipino. Ito rin ang Filipinong nakita kong kayang magkuwento tungkol sa pinakakagila-gilalas na puwedeng maabot ng imahinasyon, at ang pinakaabsurdo at pinakamalungkot na danas na puwedeng marating ng buhay ng tao.

– Allan N. Derain, awtor ng Aswanglaut

Mga libro ni Lualhati Bautista

Sana binabasa pa ng kabataan ngayon ang Dekada ’70, GAPO, at Bata, Bata, Pa’no Ka Ginawa? ni Lualhati Bautista sa eskuwelahan dahil napakahalaga ngayon ng mga libro tungkol sa kamakailang kasaysayan ng panahon ng batas militar, mga isyu ng kababaihan, at iba pang isyung panlipunan at pampulitika na natatangi sa karanasan at kasaysayan nating mga Pilipino – na patuloy na nakalathala sa wikang Filipino! Si Lualhati Bautista, bilang manunulat, ay kilala dahil sa kanyang katapangan, pagkamakatotohanan, at paglalarawan ng mga babaeng malakas ang loob, kaya kahit alin sa mga libro niya ay angkop para sa mga gustong magbasa ng mga libro sa wikang Filipino at may hilig sa mga kuwento tungkol sa lipunan at kasaysayan natin. Ang wika at kasaysayan ay mga disiplina na, kapag hinahasa at pinag-aaralan nang mabuti, ay maaaring makatulong sa pagbuo ng kritikal na pag-iisip, na siyang nagbibigay ng kakayahan na tingnan ang kasalukuyan ng bansa natin nang may impormadong perspektibo, at sumali sa mga diskusyon para sa ikabubuti nito. Iba pang rekomendasyon ay ang Desaparesidos at Bulaklak sa City Jail.

– Kay Gemzon, tagapagtatag ng Slow Readers Book Club

‘Si’ ni Bob Ong

Isa sa mga librong inirerekomenda ko ay ang Si ni Bob Ong. Kung may isang salitang kumakatawan sa istoryang ito, ito ay “pag-ibig” at iba’t ibang uri nito. Hindi kailangan ng mga engrandeng pangyayari, ang mga karaniwan sa pang araw-araw ay sapat na. Mga simpleng bagay na bumubuo sa pag-ibig at kung paano nito binubuo ang buhay ng bawat isa. Kaakibat ng pag-ibig ay iba’t ibang emosyon na ipapadama rin ng librong ito. Isa pang kakaiba sa librong ito ay puwede mo siyang basahin mula sa unang pahina o puwede rin namang simulan mo ito sa dulo. Simula pa lang ay napukaw nito ang interes at kuryosidad ko. Ang daming tanong sa buong kuwento, ngunit ang lahat ng ito ay masasagot lamang ng isang salita: “pag-ibig.”

– Julienne Alcos, book vlogger sa Love, Julienne

Siguradong magugustuhan ito ng Pinoy readers kasi ang tema ng aklat na ito ay pag-ibig. Isa itong love story na malayo sa mga nababasa nating English novels o napapanood natin sa telebisyon, pero alam mong nangyayari sa totoong buhay. Kilala si Bob Ong sa kanyang mga libro na may social commentary at humor, pero sa librong ito nilagyan niya ng emosyon ang kanyang mga karakter. Bawat salita ay may kurot sa damdamin. Mahusay ang pagkakalahad at pagkakahabi ng kuwento. Habang binabasa mo, para ka na ring nasa mundong ginagalawan ng mga karakter. Ang bawat pagsasalarawan ng mga tao, lugar at pangyayari ay naaangkop at madaling maunawaan. Magbubukas ito ng isip sa lahat ng mambabasa kung ano ba ang tunay na kahulugan ng pag-ibig. Isa lamang ito sa mga libro n’ya na hinding-hindi ko makakalimutan. Sana mabasa ito ng mga makabagong kabataan ng ating henerasyon ngayon. 

– Mayumi, BookToker

‘Ang Larong Nagwakas sa Atin’ ni Fe Esperanza Trampe 

This is a contemporary book centered around a competition between two rivals named Dennis Manansala and Esther Pamintuan to be declared Chess Player of the Year. But, more than that, Ang Larong Nagwakas sa Atin is really an ode to the unique experience of being a Filipino high school student: the pressure and worry to maintain grades in the pursuit of academic validation from parents and teachers, the stress of getting into a good university, and having to make impactful, life-changing decisions. But it’s not all tears – Ang Larong Nagwakas sa Atin also reminds us of the lighter side of high school: the retreats and recollections complete with teary “open forums,” being serenaded by a manliligaw, prom night, and the sensation of being on the cusp of the rest of your life.

‘Noli Me Tangere’ at ‘El Filibusterismo’ ni Jose Rizal

This might be a bit of a cliche, considering what these books are and who they were written by, but I really do think they’re a must-read for anyone looking to get into Filipino literature. I really enjoyed the experience of rereading this as an adult. These books hit different when you’re not being required by a teacher to read a certain number of chapters per week or memorizing facts to write on your final exams. I really encourage everyone to reread this book as adults to gain a solid foundation of Filipino culture, politics, and the ongoing struggle for self-actualization and nation-building. It’s especially important to do so when one’s understanding of Noli and El Fili is no longer dependent on the biases and/or interpretations of their high school teachers.

I would also like to urge readers wanting to get into Filipino-authored books and renewing their love for the language to think about what the phrase “the Filipino language” really means. Although we do have laws in place with definitions of what that exactly is, the truth of the matter is that more than 150 languages (not dialects!) are spoken in the Philippines. I encourage readers to think about the fact “the Filipino language” is a term that deserves to be expanded upon more, including the hundreds of other Filipino languages that are not the Tagalog-based “Filipino.” Just something to think about for Buwan ng Mga Wika!

– Kate Heceta, book blogger at tagapagtatag ng Wikathon

Sa mahigit sa 100 lengguwahe sa Pilipinas, napakarami pang istoryang puwedeng madiskubre, kilalanin, at ibigin. Ngayong Buwan ng Wika, sana maipaalala sa atin ng mga librong ito ang mahika ng pagbabasa sa mga akda sa sariling wika. – Rappler.com