Ginapalagyuhan sa gihapon sang presidential aspirant kag anay senador nga si Ferdinand Marcos Jr. ang $353 milyon nga multa nga ginapabayran sa iya sang isa ka korte sa Estados Unidos tungod sa iya indi pagsapak sa ila nga desisyon kaupod sa kaso nga ginsampa sang mga biktima sang Martial Law sang iya amay.

Suno sa mga dokumento nga nakuha sang Rappler, ginmando-an sang United States District Court kag Court of Appeals si Marcos Jr. kag ang iya nga iloy nga si Imelda nga magbayad sang $100,000 kada adlaw halin 1995 bilang multa sa ila paglapas sa isa pa ka nauna nga desisyon sang korte.

Sang Nobyembre 20, 1991, nauna na nga nagsugo ang U.S. District Court sa Hawaii agod nga mabawalan ang mga Marcos nga tandugon ang ila nga mga kinaiya sa Amerika samtang ginalitis ang class suit sang human rights victims sang diktadura sang nagtaliwan nga si Ferdinand Marcos.

Sang 1995, ginpapanaug sang U.S. District Court sa Hawaii ang hatol nga dapat magbayad ang mga Marcos sang $2 bilyon nga danyos sa mga biktima sang rehimeng Marcos. Agod sang Pebrero 3, 1995, nangin permanente ang mando nga indi pagtandugon ang ila nga mga kinaiya tungod nga diri kuhaon ang pang-danyos.

Ginlapas ni Marcos Jr. kag ni Imelda ang sugo sang korte sa U.S. sang nag-ugyon sila sa gobyerno sang Pilipinas nga tungaon ang mga kinaiya sang diktador. Ginbaligya nila ang pila ka mga artwork sa Amerika, kag gintunga-tunga ang mga pagbaligya.

Sang December 1993, nagpirma sang kasugtanan kanday Imelda kag Marcos Jr. sa gobyerno sang Pilipinas. Mas detalyado ang ini nga mga kasugtanan nga ginpirmahan sang 1993 – ihatag sa pamilya Marcos ang 25% sang ila mga kinaiya, kag indi na nila kinahanglan magbayad sang buwis. Sa kahigayunan, ibasura man ang tanan nga criminal case sa ila.

Suno sa U.S. District Court sa Hawaii, gingamit ang 1993 nga kasugtanan agod nga sikreto nga maprotektahan sang mga Marcos ang $365 milyon nga manggad nila sa Switzerland.

Paglapas ang mga kasugtanan nga ini sa sugo sang korte sa Amerika nga indi pagtandugon ang ila nga mga kinaiya didto. Tungod sa paglapas sang mga Marcos sa mando sang korte, ang multa nila naglab-ot na sa $353 milyon sang 2011. Ang $353 milyon parehas sang kantidad sa P18 bilyon  kung sundon ang pagbaylohanay sang dolyar kag piso sining Huwebes, January 13, 2022.

Contempt ukon paglapas

Ang tanan nga ini ginatawag nga contempt judgment, ukon hatol nga parusa sa paglapas sa korte.

Sa kasuguan sang pagmulta, ginpangalanan sang United States District Court kag Court of Appeals kanday Marcos Jr. kag Imelda nga representante sang estate ukon mga kinaiya sang nagtaliwan nga diktador.

Suno sa hatol ni Judge Manuel Real sang District Court sa Hawaii sa iya nga desisyon sang January 25, 2011, ang hungod nga paglapas sang mga Marcos sa korte naghatag sang halit sa mga biktima sang pang-abuso sang human rights.

Ginpabaskog sang US Court of Appeals Ninth Circuit ang desisyon nga ini sang October 2012. Suno sa korte, pwede nga ipatuman ni Celsa Hilao ang $353 milyon nga contempt judgment. Si Hilao ang iloy sang estudyante nga aktibista nga si Liliosa Hilao nga gin-torture kag ginpatay sa tion sang Martial Law, kag isa man siya ka miyembro sang class suit angot sa nagtaliwan nga diktador.

Sang Agosto 2019, nagdesisyon ang bag-o nga hukom sang District Court sa Hawaii nga si Derrick Watson nga padugayan ang bisa sang hatol tubtob January 25, 2031 – pwede pa masukot sa mga Marcos ang $353 milyon nga multa sa sulod sang siyam ka tuig.

Tarong nga parusa

Gin-apela sang mga Marcos ang hatol sa U.S. Court of Appeals. Para sa ila, wala ini sang bisa kag gapamilit ini.

Sang ginpatibay sang US Court of Appeals ang hatol sang 2012, suno sa korte, “Bisan pa nga sakto ang mga Marcos nga gapamilit ang parusa nga ini, klaro man nga ini sapat nga balayran.”

Dugang pa sang US Court of Appeals: “Ginmuno man sang district court nga sakto ang multa nga $100,000 kada adlaw bangud nga gahatag sang halit kay Hilao ang paglapas sang mga Marcos, kaupod na ang $55,000 nga nadula nga interest kada adlaw sa iban pa nga nadula [nga biktima] tungod sa ginhungod nga pagpadugay sang mga Marcos sa kaso.”

Kapin pa sa pagtakas sa hatol sang contempt, wala pa ginabayran sang mga Marcos ang $2 bilyon nga danyos nga gindaugan sang mga human rights victims sang 1992. Sang nagpetisyon ang mga biktima sa korte sa Pilipinas nga sila ang manukot sa mga Marcos, nagdesisyon ang Court of Appeals sa Pilipinas sang 2017 nga wala sang jurisdiction ang Hawaii.

Kung magkadto kanday Marcos Jr. kag Imelda sa Amerika

Makatakas man sila sa contempt judgment nga ini, mabudlayan man sa gihapon makakadto si Marcos Jr. sa Amerika.

Halimbawa, kung magdaog gid man si Marcos Jr. sa pagka-presidente kag magkadto siya sa Amerika, pwede diri magsugod ang pagpatuman sang hatol sang mga korte didto. Pwede man maghinyo ang mga abogado sang mga biktima sang subpoena agod nga mapilitan si Marcos Jr. nga atubangon ang korte kag didto mag-eksplikar. Suno ini kay Robert Swift, ang Amerikano nga abogado nga gakapyot sang kaso para bawion ang U.S. assets sang mga Marcos agod nga tunga-tungaon ini sa mga Martial Law victim.

Amo man ni ang matabo kung si Imelda ang magkadto sa Amerika.

Kung indi man sila gihapon magbayad ukon indi magsunod sa subpoena bisan sa U.S. pa sila, suno sa email ni Swift sa Rappler, pwede ini makita nga pagbinastos sa korte kag pwede man sila makulong tubtob nga mag-eksplikar sila sa ila nga kinaiya.

Ngaa importante ang isyu nga ini?

Gapadalagan sa pagka-presidente si Marcos Jr. sini nga Mayo 2022. Kung padayon siya nga nagasuway sa hudikatura sa nagligad nga 27 ka tuig, ano pa ang makapugong ayhan sa iya, kung mangin presidente siya, para indi pagsapakon ang hatol asta madulaan ini sang bisa sa 2031?

Waay labot sa multa nga $353 milyon, may yara pa sang P125 bilyon nga ginkawat nga manggad ang mga Marcos nga ginalitis asta subong para bawion sang gobyerno kag maipanagtag sa mga Pilipino.

Tubtob subong ginapanginwala ni Marcos Jr. ang pagpangawat sang iya amay kag iya pamilya bisan pa nga P174 bilyon na ang nabawi sang gobyerno sa ginkawat nga manggad sang pamilya Marcos.

Bisan ang buwis nga dapat nila bayran sa ila nga mga kinaiya nga yara pa sa ila, wala pa naresolbar. Suno sa pila ka petisyon sa Commission on Elections nga tuyo nga punggan ang kandidatura ni Marcos Jr., indi manami para sa mga Pilipino ang indi pagbayad sang pamilya Marcos sang buwis sa ila mga kinaiya. Isa naman ka Ferdinand Marcos ang nadawit diri, suno sa ila, kag ang Junior nga ini ang gapang-agaw sang kwarta nga dapat para sa mga Pilipino. – Rappler.com

Gin-translate ini ni Joseph Marzan halin sa orihinal nga English kag Filipino nga bersyon sang mga ginsulat ni Lian Buan. Puwede makita ang mga bersyon diri sa Ingles kag Filipino.

READ THE TRANSLATIONS:

• ENGLISH: Marcos Jr. continues to evade $353-million contempt judgment of US court
• FILIPINO: Marcos Jr. tinatakbuhan ang $353 milyong multa sa korte sa US 
• WARAY: Marcos Jr. ginlilikyan an $353 milyon nga multa han korte ha US