Marcos Jr. ginlilikyan an $353 milyon nga multa han korte ha US

Gindadalaganan la gihapon ni presidential aspirant Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. an $353 milyon nga multa nga ginpapabaydan ha iya han usa nga korte ha Estados Unidos tungod han iya pagbalewaray ha desisyon hiunong han kaso nga ginkiha han mga biktima han Martial Law ha iya amay.

Base ha mga dokumento nga nakuha han Rappler, ginsugo han United States District Court ngan Court of Appeals hi Marcos Jr. ngan han iya iroy nga hi Imelda nga magbayad hin $100,000 nga multa kada adlaw dida han 1995 tungod han diri pagsunod han nauna nga desisyon han korte.

Dida han Nobyembre 20, 1991, una nga nagsugo an US District Court of Hawaii para diri na tugutan an mga Marcos nga labtan an ira mga butang nga iya gintatag-iya ha Amerika mintras gin-uusisa an class suit han mga human rights victims han diktadura han desperdona nga hi Ferdinand Marcos.

Han 1995, naglusad hin desisyon an District Court of Hawaii nga dapat magbayad an mga Marcos hin $2 bilyon nga danyos-peruhisyo ha mga biktima han rehimen ni Marcos. Sanglit dida han Pebrero 3, 1995, naging permanente na an sugo nga diri labtan gintatag-iya nira nga mga butang kay dinhi kukuhaon an mga danyos.

Gintalapas ini nira Marcos Jr. ngan Imelda nga sugo han korte ha US dida han nakipag areglar hira ha gobyerno han Pilipinas dida han Hunyo 1992, nga tunga-tungaon an mga butang nga gintatag-iya han diktador. Ginbaligya nira an pipira mga artwork ha Amerika, ngan gintunga-tunga an ira napamaligya.

Dida han Disyembre 1993, pumirma ha duwa nga kauyonan hira Imelda ngan Marcos Jr. kaupod an gobyerno han Pilipinas. An ira kauyonan han 1993 an mas detalyado — ighahatag ha pamilya Marcos an 25% han ira mga butang nga gintatag-iya, ngan diri nira kinahanglan magbayad hin buhis. Kabalyo hini, ibabasura gihapon an mga kriminal nga kaso kontra ha ira bug-os nga pamilya.

Nasiring an US District Court of Hawaii, nagamit an napagsabotan dida han 1993 para patago nga mapanalipdan han mga Marcos an $365 milyon nga yaman ha Switzerland.

Ini nga mga napagsabotan in pagtalapas ha sugo han korte ha Amerika nga diri labtan an ira mga butang nga gintatag-iya ngadto. Sugad nga sirot han pagtalapas ha sugo han korte, an inadlaw nga multa nga dapat baydan han mga Marcos in umabot na hin $353 milyon dida han 2011. An $353 milyon in katumbas han P18 bilyon kun susundon an balyu-ay han dolyar ngan piso dida han Huybes, Enero 13, 2021.

Contempt o pagtalapas

Ini nga tanan ky gintatawag nga contempt judgment, o paghukom han sirot para ha pagtalapas ha korte.

Ha sugo nga pagmumulta, gin-ngaranan han United States District Court ngan Court of Appeals hira Marcos Jr. ngan Imelda nga representante han estate o mga butang nga gintatag-iya han namatay nga diktador.

Base ha paghukom ni Judge Manuel Real han District Court of Hawaii dida han iyo desisyon han Enero 25, 2011, an pagin mapahitas-on ngan tinuyo nga pagbalewaray han mga Marcos ha korte in nagresulta hin kadaot ha mga biktima han pan-aabuso han katungod han tawo.

Ginparig-on han US Court of Appeals Ninth Circuit ini nga desisyon dida han Oktubre 2021. Nasiring an korte nga an $353 milyon nga contempt judgment in poydi ipatuman ni Celsa Hilao. Hiya an iroy han estudyante nga aktibista nga hi Liliosa Hilao nga ginpakuri-an ngan ginpatay dida han Martial Law, ngan usa hiya ha mga kaupod han makasaysayan nga class suit kontra han dati nga diktador.

Dida han Agosto 2019, nagdesisyon an bag-o nga hukom han District Court of Hawaii nga hi Derrick Watson nga paiha-on pa an bisa han desisyon hasta Enero 25, 2031 — poydi pa suktan an mga Marcos hin multa nga $353 milyon ha sulod han masunod nga siyam ka-tuig.

Naangay nga parusa

Igin-apela han mga Marcos an desisyon ha US Court of Appeals. Para ha ira, waray bisa ngan namumuwersa ini.

Han ginparig-on han US Court of Appeals an desisyon nga contempt dida han 2012, nasiring an korte. “Maski pa husto an mga Marcos nga may pamimirit han sirot ha ira, klaro nga ini an naangay nga bayad.”

Dugang pa han US Court of Appeals: “Igin-esplekar han district court nga an multa nga $100,000 kada adlaw in sakto la kay an pagtalapas han mga Marcos ha sugo han korte in direkta nga naghahatag hin danyos kan Hilao, kaupod pa an $55,000 nga nawawara nga interes kada adlaw ngan iba pa nga nawawara [ha mga biktima] tungod han tinuyo nga pagpa-iha han mga Marcos han kaso.”

Labot pa han paglikay han desisyon nga contempt, waray la gihapon ginbaydan han mga Marcos an $2 billion nga danyos nga nadaugan han mga human rights victims dida han 1992. Dida kasi han nagpetisyon an mga biktima ha korte ha Pilipinas nga hira an manunukot ha mga Marcos, nagdesisyon an Court of Appeals ha Pilipinas dida han 2017 nga waray kuno jurisdiction an korte ha Hawaii.

Kun kumadto hira Marcos Jr. ngan Imelda ha Amerika

Nahihimo man nira nga likayan ini nga contempt judgment, makukurian naman pagkadto hi Marcos ha Amerika.

Pananglitan, kun magdaog man hi Marcos pagka-presidente ngan kumadto hiya ha Amerika, senyales ini nga mapatuman an desisyon han korte didto. Poydi gihapon makahangyo an mga abogado han biktima hin subpoena para piriton hi Marcos nga atubangon an korte ngan mag-esplekar. Base ini kan Robert Swift, an Amerikano nga abogado nga naghihingyap nga bawi-on an US assets han mga Marcos para ipanhatag ha mga martial law victim.

Amo gihapon ini an mananabo kan Imelda kun kumadto hiya ha Amerika.

Kun diri la gihapon hira magbayad o diri hira sumunod ha subpoena bisan adto pa hira ha US, nasiring hi Swift ha iya email ha Rappler, poydi ini masiring nga pambabastos ha korte ngan poydi hira mapriso tubtob ha makapag-esplekar hira hiunong han ira mga butang nga gintatag-iya.

Kay ano importante ini nga isyu?

Nadalagan ha pagkapresidente hi Marcos Jr. yana nga Mayo 2022. Kun padayon hiya nga nagdudumiri ha korte ha sakob han 27 ka-tuig na, ano an makakapugong ha iya, labi na kun hiya maging presidente, nga padayon la gihap nga igbalewaray an desisyon hasta nga mawara an bisa hini ha 2031?

Labot la ha gin-iiristoryahan nga multa nga $353 milyon, mayda gihapon P125 bilyon nga kinawat nga bahandi han mga Marcos nga ginbibista ngada yana para mabawi han gobyerno ngan maihatag ini ha mga Pilipino.

Ngada yana, iginsalikway ni Marcos Jr. an pangawat han iya amay ngan pamilya bisan pa P174 bilyon na an nabawi han gobyerno tikang ha mga kinawat nga karikohan han pamilya Marcos.

Pati gihapon an buwis nga dapat nira baydan para han ira mga gintatag-iya nga butang nga aada pa ha ira in hasta yana diri pa nareresolba. Ha pira nga petisyon ha Commission on Elections nga nananalinguha nga pumugong ha kandidatura ni Marcos Jr., nasiring nga igkakaraot han mga Pilipino an diri pagbayad han pamilya Marcos han buwis para han mga butang nga ira gintatag-iya. Usa na naman nga Ferdinand Marcos an may kalabutan hini, nasiring hira, ngan ini nga Junior it nagiinagaw hiton kwarta nga dapat kunta para ha mga Pilipino. – Rappler.com

Gin-translate ni Lance Lim tikang ha English ngan Filipino nga bersyon ni Lian Buan. I-click an links para mabasa an English ngan Filipino nga bersyon.

READ THE TRANSLATIONS: